خانواده از دیدگاه قرآن و اهل بیت(ع)

«وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ اَنْفُسِکُمْ اَزْواجاً لِتَسْکُنُوا اِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُم مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً؛ از نشانه های خداست آن که آفرید برای شما همسرانی از جنس خودتان تا بدیشان آرام گیرید و میان شما دوستی و مهربانی نهاد».

خانواده به عنوان رکن اصلی جوامع بشری والبته سرنوشت سازترین آنها همواره مورد توجه جامعه شناسان و مربیان امور تربیتی بوده است. این اجتماع کوچک قطع نظر از کارکرد روانی اش که کانونی آرامش زا است؛ بستر ومکانی است که برای رفع نیازمندی های حیاتی وعاطفی انسان بناشده است. پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالی اش همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن از حیات حقیقی و سقوط به ورطه هلاکت و ضلالت بوده است.

نگاه قرآن به برتری مرد یا زن

1. «یا اَیُّها النّاسُ إِنّا خَلَقناکُم مِن ذَکَرٍ اَو اُنثی وَ جَعَلناکُم شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفوا إِن اَکرمَکُم عِندَ اللهِ أتقاکُم؛ مردم، ما شمار را از مرد و زنی آفریدیم، و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید. در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست».
2. «أنّی لا اُضیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنکُم مِن ذَکَرٍ اَو اُنثی؛ من عمل هیچ صاحب عملی از مشا را، از مرد یا زن، تباه نمی کنم»

اصول اساسی در تشکیل خانواده

‌أ. مودت و محبت

امام صادق علیه السلام فرمودند:

1. «مِنْ أَخلاقِ الانبیاء حُبُّ النّساءِ؛ از ویژگی های اخلاق پیامبران، دوست داشتن زنان خویش بوده است».

2. انس در باره شخص رسول خدا می گوید: ایشان با خانواده اش مهربان و بلکه مهربان ترین مردم نسبت به فرزندان و خانواده بود.

3. مودّت: انگیزه ارتباط در آغاز کار ازدواج است و اما ادامه و پایان آن که یکی از دو همسر ممکن است ضعیف و ناتوان شود و قادر بر خدمت نسبت به دیگری نباشد، «رحمت» جایگزین مودّت می شود. او دلسوزی خاص دارد، حتی از دیگران جهت کمک به همسرش استمداد می طلبد و خود را به هر آب و آتشی می افکند تا رحمت الهی را از خویش بروز و ظهور دهد در حالی که آن روز نه نیازمندی جنسی و شهوانی است و نه مسائل دیگر جوانی. در این مرحله حساس مراقبت از یکدیگر اهمیت زیادی دارد، همچون مریضی که توجه های پیاپی نزدیکان وی، او را بهبود می بخشد و ایجاد امید می نماید.

4. مودّت: درباره بزرگترهاست که توان خدمت به یکدیگر را دارند، اما کودکان و فرزندان کوچک در سایه رحمت پرورش می یابند و رشد می کنند و شاید رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم هم که فرمود: «وَارْحَمُوا صِغارَکُم؛ به کوچکترها ترحّم کنید»، بر همین اساس بوده است.

5. مودّت: غالباً جنبه دو طرفه (تقابل) دارد، به مجرّد آن که از طرفی سرزد، بر اساس قانون طبیعت، طرف مقابل باید آن را جبران کند و الاّ ظلم و ستم خواهد شد. اما رحمت، یک جانبه و ایثارگرانه است لکن بقای جامعه کوچک (خانواده) و بزرگ (اجتماع) به خدمات متقابل است که ریشه در مودّت دارد.

‌ب. عفو و گذشت

یکی دیگر از ویژگیهای خانواده هایی که قرآن را الگو واسوه خود قرار داده اند عفو وگذشت در مقابل اشتباه وخطاهایی است که خواسته یا ناخواسته از دوطرف سر می زند. زن امکان دارد در مسئله خانه داری؛ پخت وپز؛ رعایت حق شوهر دچار خطا گردد؛ مرد نیز ممکن است در رفتار و کردار؛ اخلاق و روش دچار اشتباه شود که همه این اشتباهات قابل گذشت و اغماض است.

1. «والعافین عن الناس ولله یحب المحسنین» آل عمران/134

2. پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)در باره صبر بر بدخلقی زن وتحمل او می فرماید: «من صبر علی خُلق امراة سیة الخلق واحتسب فی ذلک الأجر أعطاه الله ثواب الشاکرین فی الآخرة؛ کسی که برای نیل به پاداش الهی براخلاق بد همسرخود صبر کند ؛خداوند ثواب شاکران را به او عطا خواهد کرد».

‌ج. مسؤولیت پذیری

همچنان که در جامعه ای بزرگ مسؤولیتها کارساز است و انجام درست آن جامعه را سامان می بخشد. در خانواده هم احساس مسؤولیت و انجام درست و به موقع آن خانواده را که جامعه ای کوچک و مقدس به شمار می رود. به سوی فلاح و رستگاری رهنمون می گردد. برای رسیدن به این مهم در آغاز باید جایگاه افراد مشخص شود؛ چون مسؤولیت زمانی معنا می یابد که وظیفه و جایگاه فرد مسؤول مشخص شده باشد. همان طور که هیچ فردی بدون وظیفه نیست، هیچ یکی از افراد هم همه وظایف را ندارند. دوم این که باید مسؤولیتها تقسیم شود.

در خانواده باید در گام اول جایگاه مرد و زن مشخص شود. هنگامی که مسؤولیتها بنابر جایگاه فرد معنا پیدا می کند. در گام بعدی به تقسیم مسؤولیتها پرداخته می شود.

1. «الرّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النّساء بِما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُم عَلی بعضٍ وَ بما اَنْفَقُوا مِن اموالِهِم؛ مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به خاطر برتری هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماعی) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است و به خاطر نفقاتی که از اموالشان در مورد زنان پرداخت می کنند».

علاّمه محمّد حسین طباطبایی، مفسّر عالی مقدار می نویسد:

2. «فالنساء هنّ الرکن الاول والعامل الجوهری للاجتماع الانسانی؛ زنان، سنگ زیرین و رکن اساسی و علت واقعی انسجام و تشکیل اجتماع خانوادگی انسانها هستند».

3. قرآن مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن، انسان ها و سنگ هاست، نگه دارید! آتشى که فرشتگانى بر آن گمارده شده که خشن و سختگیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمى کنند و آنچه را که فرمان داده شده است، به طور کامل اجرا مى نمایند.

در تفسیر نمونه در زیر آیه مذکور آمده که نگهدارى خویشتن، به ترک معاصى، تسلیم نشدن در برابر شهوات سرکش، نگهدارى خانواده به تعلیم و تربیت و امر به معروف و نهى از منکر و فراهم نمودن محیطى پاک و خالى از هرگونه آلودگى در فضاى خانه و خانواده است. بنابراین، تنها تأمین هزینه زندگى، تهیه مسکن و تغذیه و. . . وظیفه سرپرست نیست؛ بلکه مهم تر از آنها، تغذیه روح و جان اعضاى خانواده است که اصول تربیتى و اسلامى در آن مراعات شود.

‌د. خانواده کانون عبودیت پروردگار

اصلی ترین کار برای تحول وارتقای فرهنگی جامعه ارتقای فرهنگ دینی در خانواده است. دین مبین اسلام,به عنوان برنامه ای جامع و مدون؛ دستورهای دقیق ومنظمی را برای سعادت دنیوی واخروی انسانها ارائه کرده است. که یکی از عمده ترین دستورهای اسلام برای پیروان خود مداومت بر یاد خداوند متعال است.از نظر اسلام و قرآن؛ یاد خدا آرامش بخش دلها وتأمین کننده بهداشت روانی است. «الا بذکرالله تطمئن القلوب» آگاه باشید که با یاد خدا دلها آرام می گیرد.

‌ه. تربیت نسل توحید

از تکالیف والدین؛ کوشش در رشد وپرورش استعدادهای کودک در حد امکان و توانایی ؛مراقبت در رفتار وکردار خود درجایگاه الگوی کودک؛ اعمال نفوذ در طفل برای یافتن کرامت نفس است. برای رسیدن به این اهداف خانواده باید مرکز آموزش اخلاق؛ دفاع از حق و پرهیز از غرور بیجا باشد. چرا که که کودک بیشتر وقت خود را در خانه می گذراند. از این رو مسایل بیشتری را به وِیژه در جنبه های اخلاقی و رفتاری می آموزد.

در سخنی؛ امیر مؤمنان امام علی(ع) به فرزند گرامیش امام حسن(علیه السلام) فرمود:

«وانما قلب الحدث کالارض الخالیه ما القی فیها من شیء قبلته؛ قلب کودکان چونان زمین کاشته نشده آمادگی پذیرش هر بذری است که در آن پاشیده شود».

17 ربیع‌الاول تولد مردی است که برگ‌های زرینی از تاریخ را به نام خود رقم زد. او در مدت 63 سال زندگانی در مقام انسانیت خود را به جایی رساند، که هم رسول و نبی الهی گشت و هم امین و معلم بشریت شد.

لکن پیروان او با دو دیدگاه و مبنای متفاوت به مصاف یک‌دیگر رفتند. شعار و عمل یکی، باید رهبری جامعه براساس شایسته‌سالاری باشد و دیگری بر اساس ریش سفیدی.

گاه این دو دیدگاه چنان بر سر عقیده خود تعصب به خرج داده‌اند که خون و ناموس یک‌دیگر را بر خود حلال دانسته‌اند و هنوز نیم قرن از حضور پیامبر رحمت(ص) نگذشته که سر نوادگا ن او را بر سر نیزه می‌کنند و اهل‌بیتش(ع) را به اسارت. آن‌ها نه تنها خود را گناهکار ندانسته بلکه مستحق ثواب نیز می‌دانستند.

در معاصر مردانی همچو سید جمال‌الدین اسدآبادی، محمد عبدو، شیخ شلتوت، بروجردی، خمینی، منتظری و خامنه‌ای تئوری وحدت بین مذاهب را بر اساس و سیره اهل‌بیت پیامبر(ص) سرلوحه نظرات حتی فقهی خود قرار داده‌اند و برخی همچون موسی صدر ایده وحدت بین ادیان را مطرح نمودند.

لکن اصحاب تفرقه باز نایستادند و حتی حرکتی پرشتاب‌تر را شروع نمودند. این بار نه تنها تفرقه بین مذاهب را مطرح نموده بلکه بین خود مذاهب نیز تفرقه ایجاد نمودند.

این را باید دانست که هر زمان جاهلان برای عالمان تکلیف نمایند، تهمت و دروغ امری طبیعی و ثواب نگاه شود، بصیرت و آگاهی از میان